ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Το άγχος στον σκύλο

Το άγχος στον σκύλο

Στις ημέρες μας, κανείς δεν αμφισβητεί πλέον ότι και τα ζώα έχουν συναισθήματα. Μάλιστα, ορισμένες νευροβιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι όχι μόνο ο εγκέφαλός τους παρουσιάζει ανατομικές δομές και νευροδιαβιβαστές που είναι συγκρίσιμοι με εκείνους του ανθρώπινου εγκεφάλου, αλλά επιπλέον ότι τμήματα του εγκεφάλου τους διεγείρονται σε παρόμοιες καταστάσεις με εκείνες στις οποίες οι άνθρωποι εκφράζουν τα αντίστοιχα συναισθήματα. Μπορούμε λοιπόν με ασφάλεια να υποθέσουμε ότι και οι σκύλοι, όπως οι άνθρωποι, νιώθουν άγχος.

Ωστόσο, η λέξη «άγχος» συχνά χρησιμοποιείται επιπόλαια για να χαρακτηρίσει συμπεριφορές που είναι απλά διστακτικές ή ανασφαλείς. Η ανασφάλεια εμφανίζεται όταν ένας σκύλος έρχεται αντιμέτωπος με μία άγνωστη κατάσταση. Καθώς ο σκύλος δεν ξέρει πώς να αντιδράσει βάσει μίας προηγούμενης εμπειρίας ή μιας «κληρονομούμενης έμφυτης συμπεριφοράς», παρουσιάζει σημάδια ανασφάλειας, δηλαδή μία αμφιλεγόμενη συμπεριφορά με στοιχεία επιθετικότητας και περιέργειας από τη μία και τάσεις φυγής από την άλλη. Στη περίπτωση που ο σκύλος συνεχίζει να μην μπορεί να βρει μία λύση ή αισθάνεται πως η κατάσταση γίνεται όλο και περισσότερο απειλητική, τότε έρχεται αντιμέτωπος με το αρνητικό συναίσθημα του άγχους ή του φόβου.

Η διάκριση μεταξύ άγχους και φόβου απασχολεί, έδω και πολλά χρόνια, τη Φιλoσοφία και τη Ψυχολογία. Θα πρέπει λοιπόν να γίνει επίσης κατανοητή στο πλαίσιο του κλάδου της Ηθολογίας προκειμένου να εκτιμήσουμε σε βάθος τις διάφορες συναισθηματικές αντιδράσεις των ζώων.

Ο φόβος είναι κάτι πολύ συγκεκριμένο και προκαλείται πάντα από ένα ερέθισμα το οποίο γίνεται αντιληπτό από τα αισθητήρια όργανα. Η συμπεριφορά ενός ζώου που φοβάται είναι ενεργητική και σαφής: είτε επιτίθεται, για λόγους αυτοάμυνας, είτε τρέπεται σε φυγή. Σπανίως, ο φόβος μπορεί να είναι τόσο έντονος που να προκαλέσει στο ζωο παράλυση. Αυτο συμβαίνει στην περίπτωση που το διεγερτικό ερέθισμα εμφανίζεται ξαφνικά κι απρόβλεπτα ή στην περίπτωση που υπάρχει μία φοβία. Στις περισσότερες όμως των περιπτώσεων η έκκριση νορεπινεφρίνης (η ορμόνη της μάχης) ή αδρεναλίνης (η ορμόνη της φυγής) υπαγορεύει στο ζώο τον τρόπο να αντιμετωπίσει το αντικείμενο του φόβου.

Το άγχος, αντιθέτως, είναι μάλλον κάτι ακαθόριστο και δεν μπορεί να συνδεθεί με ένα συγκεκριμένο εξωτερικό ερέθισμα. Μοιάζει σαν να υπάρχει κάτι στον αέρα που δεν προμηνύει κάτι καλό. Η συμπεριφορά του αγχωμένου ζώου επηρεάζεται ορμονικά κυρίως από την κορτιζόλη η οποία οξύνει όλες τις αισθήσεις του καθώς το ζώο αισθάνεται πως θα εμφανιστεί από το άγνωστο κάτι απειλητικό. Στη περίπτωση του άγχους, τάσεις φυγής δεν υπάρχουν, αφού το ζώο δεν γνωρίζει από πού και πώς θα παρουσιαστεί ο ενδεχόμενος κίνδυνος.

Τα ζώα λοιπόν που ζούνε σε τόπους που δεν είναι ασφαλείς και κρύβουν διάφορους κινδύνους, έχουν μάθει να είναι προσεκτικά. Οι εμπειρίες τους τούς έχουν μάθει να αναγνωρίζουν εκ των προτέρων τις εν δυνάμει επικίνδυνες καταστάσεις και να προσαρμόζονται καταλλήλως. Τη στιγμή λοιπόν που ο κίνδυνος θα εμφανιστεί, το ζώο θα φοβηθεί και θα έρθει αντιμέτωπο με το δίλημμα να επιτεθεί ή να τραπεί σε φυγή. Για να ανταπεξέλθει σε αυτή την κατάσταση θα πρέπει τα αισθητήρια όργανα του και ο εγκέφαλός του να έχουν αιματωθεί πολύ καλά και να είναι σε θέση να λειτουργούν σε υψηλό βαθμό. Αυτό εξασφαλίζεται μέσω των ορμονών της αδρεναλίνης και της νορεπινεφρίνης.

Στην περίπτωση που το ζώο έχει τελικά ανταπεξέλθει με τον σωστό τρόπο κι έχει ξεφύγει από τον κίνδυνο, το ορμονικό του σύστημα, κατά μίαν έννοια, του προσφέρει ένα αίσθημα επιβράβευσης, όπως επίσης η θετική έκβαση της εμπειρίας αυτής αποτυπώνεται στη μνήμη του. Συγκεκριμένα, η έκκριση νορεπινεφρίνης βοηθάει στη λειτουργία των διανοητικών διαδικασιών της μάθησης ενω παράλληλα είναι στενά συνδεδεμένη με την απελευθέρωση της ντοπαμίνης η οποία μοιάζει σαν βραβείο που ο εγκέφαλος προσφέρει στα δίκτυα των νευρώνων όταν επιτυγχάνεται κάποιος σκοπός.

Αντιθέτως, τα ζώα που ζουν σε ένα ανασφαλές περιβάλλον όπου οι καταστάσεις συνεχώς αλλάζουν με απρόβλεπτο τρόπο, έχουν τάση να λειτουργούν περισσότερο υπο συνθήκες άγχους, ορμονικά δηλαδή υπό την επιρροή της κορτιζόλης. Το χαρακτηριστικό της κορτιζόλης είναι ότι καταστέλλει την περιέργεια, την ικανότητα για μάθηση και για προσοχή και γενικότερα την ώθηση για δράση. Ο εγκέφαλος μοιάζει να λειτουργεί σαν να είναι σε αυτόματο πιλότο χωρίς να μπορεί να επεξεργαστεί σωστά τα νέα δεδομένα που δέχεται απο τις αισθήσεις.

Στη μνήμη του ζώου, η έκκριση της κορτιζόλης συνδέεται με την εμφάνιση της στρεσογόνου κατάστασης κι αυτό σημαίνει πως κάθε φορά που το ζώο θα έρχεται αντιμέτωπο με μια παρόμοια κατάσταση, ο οργανισμός του θα απελευθερώνει προληπτικά τις ίδιες ορμόνες του στρες. Η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε τέτοιες καταστάσεις μπορεί να δημιουργήσει στο ζώο μία γενικευμένη αγχώδη διαταραχή. Στην αγχώδη διαταραχή, αυτό που βασανίζει το ζώο δεν είναι πια το άγχος προκαλούμενο από το αίσθημα κάποιας απειλής, αλλά το άγχος να βρεθεί ξανά σε κατάσταση άγχους και να είναι ανίκανο να αντιδράσει.

Αναπτυξιακά, στη ζωή του σκύλου, υπάρχουν περίοδοι κατά τις οποίες ο σκύλος γίνεται ιδιαίτερα ευάλωτος στο άγχος κι από τις οποίες εξαρτάται ο τρόπος με τον οποίο θα αντιδρά σε μετέπειτα στρεσογόνες καταστάσεις. Ποιές είναι λοιπόν αυτές οι περίοδοι και πώς μπορούμε εμείς να βοηθήσουμε;

Οι πρώτες ευαίσθητες περίοδοι ξεκινούν ήδη από την εποχή που ο εκτροφέας έχει την αποκλειστική ευθύνη. Για πρώτη φορά στην 5η και στη συνέχεια πάλι στην 7η εβδομάδα ζωής, μπορεί να παρατηρηθεί στο κουτάβι μία νευρικότητα σαν αντίδραση σε απρόσμενα εξωτερικά ερεθίσματα. Εμείς, πολύ απλά, θα πρέπει να δώσουμε τη δυνατότητα στο κουτάβι να ερευνήσει το ερέθισμα, χωρίς να ελλοχεύει κάποιος κίνδυνος, και με αυτόν τον τρόπο τού μαθαίνουμε να διαχειρίζεται καλύτερα το στρες σε μελλοντικές καταστάσεις.

Η επόμενη ευαίσθητη περίοδος βρίσκεται μεταξύ 2,5 και 6 μηνών κατά τη διάρκεια της οποίας το κουτάβι πρέπει να κάνει καινούριες εμπειρίες, να κοινωνικοποιείται, και να καταφέρνει να ανταπεξέρχεται σε διάφορες πρωτοφανείς για εκείνο συνθήκες. Από τη δική μας πλευρά, θα πρέπει να διασφαλίζουμε την άμεση πρόσβαση σε ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον στο οποίο το κουτάβι να μπορεί να βρίσκει ηρεμία. Κάθε καινούρια εμπειρία θα πρεπει να ολοκληρώνεται με θετικά συναισθήματα και όχι με άγχος, ακολουθώντας δηλαδή το εξής σχήμα: τρόμαξα – έμαθα – ηρέμησα.

Η εφηβεία είναι επίσης μία ευαίσθητη περίοδος η οποία χαρακτηρίζεται από νευρολογικές και ορμονικές ανακατατάξεις. Υπάρχουν ορμόνες που σβήνουν και άλλες που αποκτούν νέα σημασία. Εξαιτίας αυτών των αλλαγών, είναι πιθανό ο έφηβος σκύλος να εμφανίσει ξανά διάφορες κουταβίσιες συμπεριφορές. Εμείς, όπως παραπάνω, θα πρέπει με υπομονή να φροντίζουμε οι εμπειρίες του σκύλου μας να έχουν πάντα θετική έκβαση, τουλάχιστον μέχρι τη στιγμή που θα αρχίσει να σταθεροποιείται η συμπεριφορά του.

Με το τέλος της εφηβείας, τελειώνουν οι ευαίσθητες περίοδοι αποτύπωσης φοβιών και άγχους και πλέον ο σκύλος έχει μάθει πώς να αντιδρά σε στρεσογόνες καταστάσεις. Βέβαια, κατά τη διάρκεια της μετάβασης στη τρίτη ηλικία, ο σκύλος θα εμφανίσει ξάνα μία έντονη ευαισθησία στο άγχος. Καθως η αίσθηση της ακοής εξασθενεί, ο ηλικιωμένος σκύλος δυσκολεύεται να αναγνωρίσει ήχους και να εντοπίσει την πηγή τους. Ο αποπροσανατολισμός που του δημιουργείται γίνεται η αιτία της αύξησης των ορμονών του στρες οι οποίες με τη σειρά τους είναι υπεύθυνες για την ανάπτυξη του άγχους.

Πώς μπορούμε όμως να βοηθήσουμε τον σκύλο μας στην περίπτωση που πάσχει από μία διαταραχή του άγχους;

Όπως αναφέραμε παραπάνω, στην περίπτωση της αγχώδους διαταραχής, το πρόβλημα είναι γενικευμένο και δεν έχει σχέση με κάποια πραγματική απειλή. Στην αγχώδη διαταραχή, το πρόβλημα είναι το άγχος αυτό καθεαυτό. Δηλαδή ο σκύλος υποφέρει από άγχος το οποίο πυροδοτείται από την υποψία οτι θα ξαναβρεθεί σε κατάσταση άγχους. Θεραπευτικές μέθοδοι απευαισθητοποίησης και εξοικείωσης με διάφορες στρεσογόνες συνθήκες δυστυχώς δεν μπορούν να βοηθήσουν. Αντ’αυτού, χρειάζεται να γίνει μία δουλειά στο επίπεδο της προσωπικότητας του σκύλου αλλά και της σχέσης του με τον άνθρωπό του.

Πρώτο βήμα είναι να βελτιώσουμε την αυτοπεποίθηση του σκύλου μας. Δίνοντάς του να εκτελέσει διαφόρων μορφών εργασίες πετυχαίνουμε να τον κάνουμε να αισθανθεί χρήσιμος και ικανός και με αυτόν τον τρόπο αυξάνεται η αυτοεκτίμηση του. Δεύτερον θα πρέπει εμείς, από τη θέση του αρχηγού της ομάδας, να εκπέμπουμε αποφασιστικότητα, σιγουριά και ασφάλεια ούτως ώστε ο σκύλος μας να ξέρει πως ακόμα και σε μία εν δυνάμει επικίνδυνη κατάσταση εμείς δεν χάνουμε τον έλεγχο και είμαστε εκεί για να τον προστατέψουμε. Τρίτον, είναι πολύ σημαντικό να φροντίζουμε συστηματικά για την σωστή κοινωνικοποίηση του σκύλου μας. Οι ευχάριστες και χαρούμενες κοινωνικές επαφές, όλων των ειδών, γίνονται η αιτία να απελευθερωθεί η ωκυτοκίνη, η περίφημη ορμόνη της αγάπης, η οποία καταστέλλει την έκκριση της κορτιζόλης. Παρομοίως, μπροστά σε μία στρεσογόνο κατάσταση, είναι δυνατόν να εμποδίσουμε την εμφάνιση μίας κρίσης άγχους προσφέροντας στον σκύλο μας θετικά ερεθίσματα. Για παράδειγμα έαν ο σκύλος μας αρχίζει να τρέμει καθώς πλησιάζει μία καταιγίδα, εμείς μπορούμε να του αποσπάσουμε την προσοχή με παιχνίδια ή λιχουδιές. Στο ορμονικό του σύστημα, η ωκυτοκίνη, που θα αρχίσει να απελευθερώνεται, θα λειτουργήσει και πάλι ανασταλτικά κάτα του άγχους. Τέλος, ένας άλλος τρόπος πρόληψης κατά του άγχους είναι η προβλεψιμότητα, δηλαδή να προσπαθούμε να κάνουμε τις στρεσογόνες καταστάσεις προβλέψιμες για τον σκύλο μας. Ο σκύλος μπορεί να γίνει περισσότερο ανεκτικός σε στρεσογόνα ερεθίσματα εάν είναι προετοιμασμένος και σε θέση να εντοπίζει και να καταλαβαίνει την πηγή και την αιτία τους.

Υπεύθυνη κειμένου: Ρεγγίνα Μπίμπα, Διατροφολόγος και Σύμβουλος εναλλακτικών θεραπειών για σκύλους και γάτες

Εάν θέλετε πληροφορίες πώς μπορείτε να υποστηρίξετε το σκύλο σας που υποφέρει από φοβίες διατροφολογικά, πατήστε εδώ.

Εάν είστε κηδεμόνας σκύλου και θέλετε να μάθετε περισσότερα για το κατοικίδιό σας, για το είδος του, για το χαρακτήρα του και για τις ιδιαίτερες ανάγκες του ακολουθήστε μας εδώ.

Join the conversation

TOP

Το καλάθι μου 1